غدیر یعنی خدا ما را رها نکرده است | بررسی فلسفه و عظمت غدیر در گفتگو با حجت‌الاسلام والمسلمین بهشتی

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ در بررسی چرایی عظمت عید غدیر و حقیقتی که در این عید در گوش تاریخ گفته شد، با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدجواد بهشتی، کارشناس مذهبی و کارشناس برنامه‌های معارفی رسانه ملی، گفتگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

چرا در‌میان روز‌های مختلف سال، برخی روز‌ها را عید می‌خوانیم؟ فلسفه این تعبیر و نام‌گذاری در آموزه‌های دینی چیست؟

در معارف دینی، روز‌هایی داریم که پیامبر (ص) و امامان (ع) به ما توصیه کرده‌اند در این روز‌ها جشن بگیریم، لباس نو بپوشیم و به هم عیدی بدهیم. از برخی از این روز‌ها به‌صراحت به «عید» تعبیر می‌شود و برخی دیگر نیز تعابیر معادل آن را دارند؛ به‌طور‌مثال احادیث متعددی داریم که وقتی نوزادی در خانه‌ای متولد می‌شود، شادمانی کنید و ولیمه بدهید یا در‌خصوص مراسم ازدواج نیز توصیه شده است که شادمانی کنید، ولیمه دهید، لباس نو بپوشید و به هم تبریک بگویید. از روز‌هایی که در فرهنگ دینی به عید تعبیر می‌شود، پایان ماه مبارک رمضان یا همان عید فطر است که پاداش یک ماه بندگی مسلمانان محسوب می‌شود. 

قربان نیز ازجمله اعیاد بزرگ اسلامی است که در پایان مناسک مذهبی و بندگی و عبادت سیاسی‌اجتماعی مسلمانان در حج اتفاق می‌افتد که با انفاق، قربانی و اهدای گوشت به فقرا و مستمندان همراه است. از روز‌هایی که در دین اسلام به نام عید از آن یادشده، روز جمعه است؛ یعنی مسلمانان در پایان هر هفته کاری، یک روز را باید به‌عنوان عید تلقی کنند. 

مرسوم است که در برخی کشور‌های اسلامی، مردم فرا‌رسیدن روز‌های جمعه را به هم تبریک می‌گویند؛ خوب است ما هم این رسم را باب کنیم و عید‌بودن جمعه را به یکدیگر یادآور شویم و پس از یک هفته کاری، یک روز را به نظافت، دید و بازدید و صله رحم، عیادت از بیماران، رسیدگی به فقرا، دورهمی‌های خانوادگی و حضور در نماز جمعه اختصاص دهیم.

چرا در بین همه این اعیاد و روز‌هایی که حکم جشن و شادی دارند، از غدیر به عنوان «عید‌ا... الاکبر» تعبیر می‌شود؟

از همه اعیاد برتر و بالاتر عید غدیر است که از آن به «عیدا... الاکبر» تعبیر می‌شود. غدیر روزی است که استمرار راه پیامبر (ص) ازسوی خدا تضمین می‌شود. خداوند در آیه اکمال (آیه سوم از سوره مبارکه مائده) اتمام و اکمال نعمت خود را با ولایت گره می‌زند و می‌فرماید: «.. امروز دین شما را برایتان به کمال رساندم و نعمتم را بر شما تمام کردم و دین اسلام را بر شما پسندیدم»؛ یعنی من نعمت‌های زیادی به شما داده‌ام که بالاترین آن، کتابی است که به‌عنوان برنامه زندگی برای شما ارسال کردم و پیامبری که به‌عنوان راهبر برای شما فرستادم؛ پیامبری که هم راهنمایی می‌کند و هم راهبری.

 راهنمایی پیامبر (ص) با همان آیات کتاب خدا صورت می‌گیرد و راهبری او با حضور در صحنه انجام می‌شود و جامعه را به پیش می‌بَرد، مثل کوه‌پیمایی که کوه‌نوردان را به قله می‌رساند، نه‌اینکه فقط قله را به آنها نشان دهد. پیامبر (ص) بر‌اساس سنت الهی می‌دانستند که از دنیا خواهند رفت و با‌توجه‌به اینکه جهان هدفمند آفریده شده است، باید این قافله را به راهبرانی شایسته بسپارند.

این راهبران که دوازده‌نفر هستند و پس‌از پیامبر (ص) هدایت بشر را عهده‌دار می‌شوند، در واقعه غدیر معرفی شدند و تصریح شد که نفر دوازدهمِ این راهبران به اذن خدا عمری طولانی پیدا می‌کند و تا نزدیکی‌های روز رستاخیز و قیامت در دنیا مانا می‌ماند. این یعنی در‌حقیقت قافله بشری در حرکت به‌سوی قله‌هایی که خداوند برای آن تعریف کرده، هیچ‌گاه بدون راهبر نخواهد ماند؛ از‌این‌رو عظمت غدیر در آن است که یادمان می‌آورد ما بی‌کس و بدون امام نیستیم و خدا ما را بی‌راهبر ر‌ها نکرده است.

آیا هدف از روز غدیر تنها معرفی حضرت علی (ع) به عنوان جانشین پیامبر (ص) بود یا حقیقت بزرگ دیگری در آن نهفته بود؟

کلمه بلاغ یعنی رساندن پیام در واقعه غدیر بسیار به کار رفته است. رسول خدا (ص) طولانی‌ترین سخنرانی خود را در آن روز ایراد و بار‌ها در میان خطبه و سخنرانی تأکید کردند «آیا پیام را رساندم؟» مهم‌ترین ابلاغ، رساندن پیام خالق به مخلوق است؛ پیامبر اکرم (ص) در غدیر خم دقیقا همین کار را انجام دادند. رساندن این پیام که انسان تواناترین مخلوق خدا‌ست و خدا برای او اهداف بلندی پیش‌بینی کرده و یک نفر باید دست این انسان را بگیرد و او را به‌سمت قله ببرد، یعنی انسان با داشتن علم و عقل، همچنان محتاج وحی است.

 در‌کنار وحی، وجود و حضور امام و عترت به‌عنوان راهبری که وحی را به‌درستی بشناسد و آن را تبیین کند، لازم و ضروری است، باید امام و راهبری باشد که راه را از چاه جدا کند تا مردم به اشتباه نیفتند. قرآن و پیام‌هایش سطوح و لایه‌هایی دارد و گفته شده برخی از آیات قرآن هفت بطن و برخی هم بواطن بیشتر دارند که شناخت آنها به راهبر و هادی نیاز دارد و بدون امام نمی‌توان به حقایق و معانی آنها دست یافت.

امام در چه عرصه‌هایی دست انسان را می‌گیرد و در چه ساحاتی او را رشد می‌دهد که تا این اندازه اهمیت دارد و اکمال رسالت پیامبر (ص) به آن وابسته است؟

شهید‌مطهری امامت در تشیع را به سه معنا توصیف می‌کند؛ نخست رهبری سیاسی، دوم مرجعیت علمی و سوم مرجعیت معنوی. در انسان ظرفیتی نهفته است که می‌تواند به قله‌های معنوی صعود کند، اما در این مسیر به الگو و راهبر نیاز دارد. معمولا هرگاه سخن از امام و پیشوا به میان می‌آید، اولین چیزی که به ذهنمان می‌رسد، رهبری سیاسی و اجتماعی است که شهید‌مطهری درباره آن می‌گوید این پایین‌ترین سطح امامت در شیعه است و بالاتر از آن، مرجعیت علمی است که امام با علم لدنی که از خداوند دریافت کرده، جامعه بشری را رهبری می‌کند. اما بالاتر و فراتر از آن، مرجعیت معنوی است. 

برای مثال وقتی به زیارت امام‌رضا (ع) مشرف می‌شویم، در اذن دخول به بارگاه ایشان می‌خوانیم: «گواهی می‌دهم که شما مرا می‌بینید و می‌شناسید و سلام من را می‌شنوید و پاسخ می‌دهید»؛ ما شیعیان به امامان خود چنین اعتقادی داریم. اعتقاد به اینکه آنها از قدرت دخل و تصرف در این عالم برخوردار‌ند و خدا به آنها امکان و قدرتی داده که می‌توانندگره‌گشای انسان‌ها باشند. پیامبر (ص) در روز غدیر مأمور به ابلاغ این پیام شدند که به بشر بگویند تا قیام قیامت به وحی و امام و حجتی از سوی خدا نیاز دارد تا به قله‌های سعادت برسد. 

اگر قرار بود بشر تنها به خوردن و خوابیدن و لذت‌بردن از دنیا بپردازد، نیازی به حضور و ارسال پیامبران و انزال کتاب‌های آسمانی نبود، اما ادیان آسمانی که بزرگ‌ترین آنها دین اسلام است، آمدند تا بشر را از سطح خاک بالا آور‌ند و برای او ظرفیت‌های بسیاری ایجاد کردند. از لایه‌های پنهان غدیر این است که بدانیم خدایی که ما را آفریده، مسیر هدایت و راهنمایان ما را هم مشخص کرده و این همان پیامی است که رسول خدا (ص) در غدیر تأکید کردند حاضران به غایبان، پدران به فرزندان و هر نسلی به نسل بعد از خود بگوید.

اعمال و آدابی که برای غدیر توصیه شده از چه باب است و چه فلسفه و برکاتی به همراه دارد؟

درباره اعمال غدیر به دو مورد از آنها اشاره می‌کنم؛ یکی موضوع اطعام که امامان معصوم (ع) از‌جمله امام‌رضا (ع) ما را به آن توصیه کرده‌اند. همان‌طور‌که می‌دانید، اجتماعی‌شدن اسلام از سفره و غذا شروع شده است. پیامبر (ص) می‌توانست در ساعات مختلف، اقوام خود را جمع و مطالب خود را ارائه کند، اما فرمودند: «علی جان! گوسفندی قربانی کن، سفره‌ای بینداز و از مهمانان پذیرایی کن.» در سیره گفتاری ائمه (ع) هم به اطعام غدیر بسیار توصیه شده است.

امام‌صادق (ع) فرمودند: «غذا‌دادن به یک مؤمن در روز عید غدیر ثواب اطعام یک‌میلیون پیامبر و صدیق (در رأس آنها خود ائمه معصومین) و یک میلیون شهید (در رأس آنها حضرت عباس و شهدای کربلا) و یک‌میلیون فرد صالح در حرم خداوند را دارد.» (بحار، ج۶، ص ۳۰۳). یکی دیگر از آداب مؤکد روز غدیر عقد اخوت و برادری است؛ در روز عید غدیر مستحب است که عاشقان امیرالمؤمنین (ع) (آقایان با آقایان و خانم‌ها با خانم‌ها) دست بر دست هم بگذارند و عقد اخوت ببندند. 

معنای عقد اخوت این است که اگر از کسی دلخور هستید یا کدورتی از وی در دل دارید، به عشق امیرالمؤمنین (ع) آن را تبدیل به صمیمیت کنید؛ زیرا وقتی در جامعه اسلامی برادری و صمیمیت بین مسلمانان شکل بگیرد، در‌های برکت و رحمت به روی آنها گشوده می‌شود.